In mei 2018 herdenkt de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde dat 125 jaar geleden vrouwen werden toegelaten tot de Maatschappij. Al eerder waren er ereleden benoemd, zoals Geertruida Bosboom-Toussaint in 1870, maar in 1893 werden de eerste dertien talentvolle vrouwen ‘gewoon lid’. Vanaf 8 maart 2017 (Internationale Vrouwendag) kunt u om de paar weken hieronder een blog verwachten over memorabele momenten in de literaire vrouwengeschiedenis. Vijfentwintig talentvolle vrouwen met een belangwekkende inbreng in de letterkunde, taalkunde of geschiedenis krijgen zo een digitaal monument. Deze keer Petra Teunissen over de eerste Vrouwendag in Nederland : 

Een dag van vrouwenstrijd

1912: de eerste Vrouwendag in Nederland

door Petra Teunissen

Nederland is een van de eerste westerse landen waar de Vrouwendag werd gevierd. De allereerste Nederlandse Vrouwendag vond op 12 mei 1912 plaats. Waarom vieren we dan nu op 8 maart Internationale Vrouwendag? Drie gebeurtenissen stonden aan het begin van deze bijzondere traditie.

Het ontstaan van Vrouwendag hangt nauw samen met de opkomst van de socialistische arbeidersbeweging in de negentiende eeuw en gebeurtenissen daaromheen. Deze beweging eiste onder andere algemeen kiesrecht. Zo demonstreerden op 8 maart 1908 duizenden vrouwen in New York voor meer loon, kortere werktijden, betere arbeidsomstandigheden en afschaffing van kinderarbeid. Dit protest werd beroemd door de eis van de vrouwen: ‘brood en rozen’. Het ging hen niet alleen om overleven, maar ook om de kwaliteit van het leven.

Twee jaar later, in 1910, stelde de Duitse socialiste Clara Zetkin tijdens de Socialistische Internationale in Kopenhagen – een socialistische, internationale conferentie  –  een nieuw strijdmiddel voor: Vrouwendag. De datum waarop deze dag moest plaatsvinden zou jaarlijks worden vastgesteld. In maart 1911 werd Vrouwendag voor het eerst internationaal gevierd in verschillende landen, zoals Duitsland, Denemarken, Oostenrijk, Zwitserland en de Verenigde Staten. Het succes overtrof alle verwachtingen. In Duitsland en Oostenrijk waren er bijzonder grote acties. Op de grootste betoging waren 30.000 aanwezigen. Er waren overal bijeenkomsten, zelfs in kleine steden waren de zalen vol en moesten mannelijke arbeiders hun stoelen vrij maken voor de vrouwen. Dit was een eerste uitdrukking van een militante opstelling van vrouwelijke arbeiders. De mannen bleven thuis bij de kinderen en hun vrouwen, de trouwe huisvrouwen, gingen naar meetings.

In Nederland waren de vrouwenclubs nog te klein om zo’n manifestatie te organiseren. In Nederland werd de eerste vrouwendag in Nederland pas op 12 mei 1912 georganiseerd door de Sociaal-Democratische Vrouwenclubs. De dag stond in het teken van het Algemeen Vrouwenkiesrecht. Hun tijdschrift De Proletarische Vrouw wijdde er een speciaal feestnummer aan.

In 1917 gingen ook Russische vrouwen de straat op tegen deplorabele toestanden op het werk. Ter herinnering daaraan moest 8 maart Internationale Vrouwendag worden, vonden de communistische vrouwen en zij begonnen daarmee in 1922, op 8 maart.

Na 1922: Vrouwendag op 8 maart

Het jaar 1975 was uitgeroepen als Internationaal Jaar van de Vrouw. De Verenigde Naties erkenden vervolgens in 1978 de datum van 8 maart als Internationale vrouwendag. Overigens vieren België en Zuid-Afrika Vrouwendag nog steeds op een andere datum, resp. op 11 november en 9 augustus. Zij houden hun ‘eigen’ eerste datum aan. In België werd de eerste Vrouwendag namelijk pas op 11 november 1972 georganiseerd.  In Brussel kwamen duizenden vrouwen bijeen voor ‘V-dag’:  ‘De “V” vormt de beginletter van vrouw, vrijheid, verzet en hopelijk ook van viktorie,’ aldus de Vlaamse en Waalse organisatoren onder wie het Vlaamse Vrouwen Overleg Komitee (VOK). De dag had ook een internationaal tintje met afgevaardigden van vrouwenbewegingen uit Duitsland, Engeland en Nederland. Voor Nederland waren onder meer Joke Kool-Smit en Hedy d’Ancona van de partij.

Vrouwendag nu

In Nederland wordt op veel verschillende manieren en door een grote verscheidenheid aan vrouwengroepen en -organisaties 8 maart gevierd. Het doel is aandacht te vragen voor belangrijke vrouwenthema’s zoals economische zelfstandigheid, armoede en seksueel geweld. Het internationale thema voor 2018 is #PressforProgress. De viering van de Internationale Vrouwendag verschilt per land. In Rusland, waar de Vrouwendag dus al sinds 1922 op 8 maart valt, is het een officiële vrije dag voor mannen en vrouwen die doet denken aan de Nederlandse Moederdag. Het is bedoeld als een eerbetoon aan alle vrouwen.

Een nieuwe datum?

Op 21 januari 2017 werd een serie protestmarsen gehouden onder de naam Women’s March. De massale bijeenkomsten, waar wereldwijd vijf miljoen mensen op af kwamen, waren een reactie op de vrouwonvriendelijke uitspraken van de nieuwe Amerikaanse president Donald Trump. The Women’s March on Washington was de eerste en grootste protestmars, maar nog steeds worden in alle Noord-Amerikaanse staten en in Europa soortgelijke marsen gehouden. De datum van 21 januari lijkt belangrijk te gaan worden in de vrouwenbeweging. Ook in Nederland waren op en rond 21 januari 2018 weer bijeenkomsten georganiseerd. De boodschap van The Women’s March is echter breder dan vrouwenemancipatie: het zijn marsen van mannen en vrouwen tégen haat en vóór verdraagzaamheid. Kiesrecht, ‘the right to vote’ is echter weer net zo belangrijk als op de eerste Nederlandse Vrouwendag in 1912.

Verder lezen

Deze bijdrage is grotendeels gebaseerd op een publicatie en het beeldmateriaal van Atria, Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis. Op www.internationalwomensday.com vind je een register van evenementen in meer dan 70 landen.