De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden heeft in haar laatste bestuursvergadering de Henriëtte Roland Holst-prijs 2017 toegekend aan Alfred Birney voor zijn roman De tolk van Java.

Deze in 1957 ingestelde prijs is in de taal van het reglement een ‘prijs voor een in druk verschenen en in de Nederlandse taal geschreven werk van proza, poëzie of toneel dat zowel uitmunt door sociale bewogenheid als door literair niveau’. Hij wordt sinds 1984 eens in de drie jaar uitgereikt. Het bekroonde werk moet voor het eerst in druk verschenen in de zes jaar, voorafgaande aan het jaar waarin de prijs wordt verleend. Het boek De tolk van Java van Alfred Birney verscheen in 2016 bij uitgeverij De Geus. De prijs bestaat uit een oorkonde en 3.000 euro.

De Commissie van voordracht schrijft:

‘In de roman duikt Alan in het verleden van zijn vader, die als zoon van een Chinese moeder en een Nederlandse vader tijdens de Tweede Wereldoorlog de Japanners bestreed en nadien de kant koos van het Nederlandse regeringsleger tegen de Indonesische onafhankelijkheidsstrijders. Werd hij als kind al getekend door bruut geweld, dan raakt Arend door de oorlogsgruwel helemaal op drift. Later zal hij zijn agressie, paranoia en sadisme afstandelijk registreren in zijn memoires. Die tikt hij woest uit op een remington in Den Haag waar hij inmiddels met het eerder vermelde kamerolifantje een gezin heeft gesticht. De oorlog woedt binnenshuis, duizenden kilometers van Arends geboortegrond vandaan, gewoon verder: zijn kinderen staan permanent aan zijn driftbuien en onthutsende brutaliteiten blootgesteld.
Van de allereerste, meer dan anderhalve pagina voortrazende openingszin sleept De tolk van Java de lezer mee in een kolkende stroom van getuigenissen, herinneringen, commentaren en commentaar op commentaren. Naar adem happen kan slechts tussen de taferelen door die afwisselend verbijstering, ontroering en verontwaardiging opwekken. De roman is één nietsontziende poging van Alan om de terreur van zijn vader te begrijpen alsook diens politieke keuzes. Vergevingsgezind toont de zoon zich nauwelijks – daarvoor was de mishandeling door zijn vader te pijnlijk, de verwaarlozing door zijn moeder te schrijnend. Toch is zijn relaas niet liefdeloos en al helemaal niet larmoyant. Daarvoor is het te strijdvaardig en, verrassend genoeg, te laconiek en te humoristisch.’

‘De roman is […] een schokkende confrontatie met een voorheen onverteld en dus onverwerkt deel van Nederlands koloniale verleden. Tot een postkoloniale voetnoot bij de gecanoniseerde literatuur zal deze onderneming zich niet laten reduceren. Als literaire erfgenaam van Tjalie Robinson gaat Alfred Birney in de clinch met gezaghebbende stemmen als die van Multatuli, Couperus en Haasse. Vast van plan om het geruststellende tempo-doeloe beeld en de verheerlijking van de blanke idealist type Havelaar te versplinteren. In lijn van zijn polemische essay De dubieuzen (2012), waarin hij zich ook al als een ‘schrijver met de vuisten’ manifesteerde, eist Birney zo voor zichzelf en een Nederlands-Indische tegentraditie onvervaard een plek op in de canon – en worden eerder getrokken krijtlijnen in die canon uitgewist.
Kortom, De tolk van Java is zonder discussie een grensverleggend boek, dat literair niveau aan sociale bewogenheid paart. Toch is het bovenal een langgerekte demonstratie van de verbluffende vermogens van vertelkracht: de roman heelt, ontwricht, vernieuwt en ontroert.’

De Commissie van voordracht bestond uit Kevin Absillis, Arjen Fortuin en Saskia Pieterse.

Eerdere laureaten van de Henriette Roland-Holst-prijs zijn onder meer David Van Reybrouck, Tom Lanoye, Johan de Boose, Bas Heijne, Evelien Gans, Geert Mak, Inez van Dullemen, Lieve Joris, Wim de Bie, Jan Hein Donner en Theun de Vries.

De prijs wordt uitgereikt tijdens een Laureatenmiddag op 23 september 2017 tussen 14.00 en 17.00 uur in het Academiegebouw te Leiden.