Groot was mijn verbazing toen ik verleden jaar een mailtje kreeg van Alide Wormser met daarin de mededeling dat ze in haar familiearchief het typoscript had aangetroffen van een door haar overgrootvader C.W. Wormser (1876-1946) geschreven sleutelroman over diens tijdgenoot Dominique Berretty (1891-1934). Al eerder had ze in mijn Indische persgeschiedenis en mijn in samenwerking met Coen van ’t Veer geschreven biografie van Berretty, Een groots en meeslepend leven, gelezen over de prominente rol van beiden in de koloniale pers: de een als ‘Krantenkoning’, de ander als befaamd persmagnaat. De roman – zo’n tweehonderd overvolle bladzijden dik – die ik kort daarop onder ogen kreeg, blijkt behalve een roman een intrigerend ego-document.
Alipa, de roman van een Indisch persbureau heet het geschrift. Het speelt zich grotendeels af binnen de context van de Indische dagbladpers tijdens de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Het verhaal wordt ons opgediend door een alwetende verteller, achter wie Wormser schuilgaat die er zelf – zich bedienend van een alter-ego – een dominante rol in vervult; het heeft derhalve een sterk autobiografisch karakter. Met Alipa wordt gedoeld op het roemruchte persbureau Aneta in Batavia en achter zijn hoofdpersonage Alfonso Corona verbergt zich de stichter en leider van Aneta, Dominique Berretty: de man die, geboren in een eenvoudig Indo-Europees milieu, de koloniale kleurbarrière doorbrak en opklom van klerk tot persmagnaat. Zijn megalomane behoefte aan erkenning en bewondering bracht hem onder meer tot de bouw van de gigantische – nog steeds bestaande – ‘Villa Isola’ in de buurt van Bandung.
Wormser en Berretty kenden elkaar van heel dichtbij. Beiden waren machtige mannen die richting en kleur gaven aan de Indische krantenwereld in de aan de Tweede Wereldoorlog voorafgaande decennia. Hun verhouding was gecompliceerd: beiden self-made men en bon vivants trokken zij elkaar aan, werkten samen en waren vrienden, totdat begin jaren dertig door botsende belangen hun vriendschap verkeerde in regelrechte vijandschap. In de roman vinden we die frontale botsing terug in het hooglopende conflict tussen Van der Hooghewal en Alfonso Corona, hun alter-ego’s.
In de roman volgen we het levensverhaal van Alfonso: zijn opgroei in een Bataviase kampong als zoon van een oud Atjeh-soldaat en een Javaanse moeder, zijn niet te stuiten ambities die hem via grote stappen in de journalistiek brengen tot de stichting van Alipa, zijn snelle roem en grote rijkdom tot aan zijn verval en fatale ondergang. Dan ook vallen de aan het eind van de roman beschreven gebeurtenissen samen met wat er in de werkelijkheid is gebeurd: nadat Corona tijdens een ontmoeting in Amsterdam vergeefs heeft geprobeerd Van der Hooghewal te doen afzien van zijn voornemen een tweede Indisch persbureau op te richten, nodigt hij zijn opponent uit – een ticket heeft hij al voor hem gekocht! – in het vliegtuig terug naar Batavia verder te praten; Van der Hooghewal weigert en redt daarmee zijn leven. Weinige uren later stort het toestel neer; niemand overleeft. Precies zo kwam Berretty aan zijn eind: bij de crash van de ‘Uiver’ in de Syrische woestijn op 20 december 1934.
Wormser, van huis uit jurist, schreef zijn roman in 1944 in Nederland. Daar tijdens een verlof in 1940 verblijvend werd hij verrast door de oorlog: hij kon niet meer terug naar Indië waar hij meer dan dertig jaar had gewerkt, eerst als voorzitter van de Landraad – rechtbank voor Indonesiërs – en vanaf 1921 als krantenman. In de volgende oorlogsjaren publiceerde hij een fors aantal op eigen ervaringen gebaseerde boeken over Indië: monografieën maar ook literair werk, waaronder Alipa, de roman van een Indisch persbureau.
Het lijkt erop dat Wormser het boek had bestemd voor een Indisch lezerspubliek en het wilde publiceren bij zijn uitgever in Bandung, wanneer hij daar na de oorlog weer terug was. Het liep anders: kort na de bevrijding werd hij ernstig ziek; hij overleed in 1946.
Alide Wormser en ik onderkenden onmiddellijk het belang van de roman. De wetenschap dat deze, hoe subjectief getint dan ook, een door een intimus beschreven portret bevat van een van de belangrijkste persoonlijkheden van zijn tijd, alsook het niet minder boeiende feit dat het boek een intiem inkijkje biedt in de Indische perswereld met zijn intriges, haat en nijd, bracht ons vrijwel onmiddellijk tot het besluit Alipa, de roman van een Indisch persbureau uit te geven. We vonden Floris Blankenberg van de jonge uitgeverij Little Wolf Publications in Den Haag bereid hem te publiceren. Wij beiden leiden het boek uitvoerig in: Alide geeft een schets van het buitengewoon veelzijdige leven van haar voorvader en ikzelf belicht de achtergronden van de roman. We geven het boek uit in `eigen beheer’.
De roman verschijnt in de loop van november 2023. Op deze website worden dan de bibliografische gegevens en andere bijzonderheden vermeld; ook wordt dan aangegeven hoe belangstellenden zich het boek kunnen aanschaffen. Voor eventuele verdere informatie kunt u mailen naar: gerardtermorshuizen@yahoo.com